بدان که عید وقتی است که خداوند متعال آن را از میان روزهای خود برگزیده است ، تا به بندگانش جایزه و انعام و تفضل کند و آنها برای گرفتن خلعتها و عطاها جمع شوند

و به آنها در همه ی این درخواستها وعدده ی اجابت داده و امیدوارشان نموده که مافوق آمال و آرزویشان ، بلکه مافوق انچه به قلبشان خطور می کند عطاشان کند و دوست می دارد که آنها در این روز نسبت به پروردگار خودشان حسن ظن پیدا نموده و به قبول و آمرزش او امیدوار بوده و آن را به ترس از رد و عذابش ترجیح داده باشند .

و ناامید و زیانکار مکسی است که در مثل و مانند چنین روزی ، از معنا و مفهوم عید غافل شده و در آن به آرایش چهره و پیرایش مو و کف زدن و … پرداخته و از امور مهم – که همانا طلب عطوفت و رحمت از قدس رب العزه است – خود بازداشته و از انس با امثال خود از عوام کالانعام راضی و خرسند و از انس به مجالس پاکان – از خاصان پروردگار عالم – از پیامبران و مرسلین و شهیدان و صدیقان دور بیفتد ، یعنی درکات سجین را به عوض درجات علیین قرار دهد . بلکه چنین باشد که خلود بر ارض و خاک زار طبیعت را در مقابل جوار خداوندی که جبار آسمانها و زمین است ، خریداری کند ! پس وای به او و زیانش که تا چه حد عملش زشت و رسوایی اش بزرگ و سترگ خواهد بود .

به هرروی ، خداوند متعال ، رمضان را ماه سبقت در عبادت خود قرار داده و در روز عید ، بندگان خاص خود را برای دریافت جایزه ها و عطیه ها دعوت فرموده است .

اما کسانی که خارج از « عید » می باشند چند گروه اند :

-          گروهی که روزه امری تکلیفی نشناخته ، به صرف خودداری از خوردن و نوشیدن و نزدیکی با زنان خود را به زحمت و تکلف انداخته و این موضوع را خدمت دانسته و طاعت پنداشته و منتی بر خداوند محسوب داشته و مراقب اعضای خود شده اند ، از ارتکاب گناه شده . اما روزه های خویشتن را با دروغ و  شکسته کردن به سبب بهتان و افترا و دشنام و آزار هدر نموده و با این وجود به جرگه ی اهل اطاعت پیوسته و خود را از اهل طاعت شمرده ، چنانند که گویا در روزه شان بر پروردگار جهان منت دارند .

این گروه به سبب گناه ها و نادانی های خودشان ، در نزد اهل خرد رسوا هستند و روزه شان در نزد خداوند عالم قبول نیست و اگر حضورشان در روز عید از روی « حسن ظن » به عنایات خداوند – جل و علا – باشد و در مصلای نمازشان از گناه های خود استغفار کنند ، شاید خداوند متعال انها را به هنگام عطای جیزه ها مشمول بخشش و آمرزش خود قرار داده و به مقداری از ثوابهای خود نایلشان نماید ، از روی فضلش .

-          گروهی که منت خداوندی به خوشان را از آن رو که آنها را به تکالیف مکلف ساخته ، شناخته و به درستی دانسته اند که روزه جز به سبب حفظ کامل همه جوارح نیست ولی روزه را از روی « تکلیف » گرفته و جوارحشان را نیز مراعات می کنند ولی ای بسا در این کارشان نیز دچار اشتباه شده و با حال خوف و رجا مرتکب گناه نیز بگردند و همچنین در حال نشاط ، به مستحبات عمل کرده و به میزان کسالتشان آن ها را ترک نمایند و همچنین عمل های شایسته را با عمل های ناشایست ممزوج نموده ، در عید با حال ترس و شرم و حیا و امید حضور یافته باشند . این گروه کسانی هستند که پروردگارشان آنها را به بخشش و ثواب و بدل نمودن بدی هایشان به خوبی هایشان وعده داده و جزای عبادتهایشان را برتر و بهتر از امیدها و آرزوهایشان خواهد داد .

-          گروهی با حال غفلت روزه داشته از روی عادت روزه گرفته و رمضان را نیز مانند دیگر ماهها در حال غفلت و معصیت به سر آورده و روز عید نیز به حسب عادت حضور پیدا کرده و به امر خداوند متعال امیدوار هستند .

این گروه به صرف حضورشان در عید یا مشمول عنایت حضرت حق تعالی واقع می شوند یا از جهت کرامت بعضی از عمل های اهل عمل از اهل الله بخشوده می شوند و یا اینکه بدی اعمالشان ، آنها را از رحمت خداوندی خارج نموده و به جرگه ی زیانکاران ملحقشان می کند .

-          گروهی دیگر از آنها خداوند جل و علا را به سبب روزه و نماز اجابت کرده و با تمام سعی و کوشش در مراقبت خداوند کوشیده و در تحصیل امر و مراد خداوند جل و علا به خیری خاص راضی نشده و می کوشند تا مگر تام و تمام خیرات را احراز و همه ی آنچه را که لازم دانسته اند به جا آورده و عمل کنند و فلبهایشان از اینکه در شکر نعمت این ندای شریف کوتاهی ورزیده در ترس و به اندازه ی منتی که خداوند جل و علا به آنها گذاشته و برایشان رخصت تقرب و اجازه خدمت و عبادت داده وعرفت و شناخت دارند .  

خداوند تبارک و تعالی از این گروه حسن خدمت انها و شکر و سعی اهتمامشان را پذیرا شده و آنها را به کرامتها و فنون عنایتها محظوظ می کند و با زیاد عطانمودن هدایت گرامی شان داشته و آنها را با انوار قرب خود مستور و ملحق به خواص اولیا و برگزیدگان خود می نماید .

-          گروهی دیگر که لذت و بهجت خداوند جل و علا رنج و مشقت گرسنگی و شب زنده داری را از یادشان برده است و آنها  از روی « شوق »  و « شکر » و بلکه با « وجد » و « سکر »  از آن استقبال نموده در سرعت حرکت و شتابشان به سوی خیر ، از خود جدیت به خرج می دهند و آنگاه ندا و خطاب حضرت رب الارباب را از اعماق قلب « لبیک »  گفته و با تمام وجود به کشف حجابها همت می گمارند و از فرط تقرب به حضرت حق ، به مراد رسیده و به پروردگار بندگان پیوسته اند . خداوند متعال از این گروه به حسن قبول می پذیرد و آنها را  مقام قرب خود نایل و نزدیک می کند و آنها در مقعد صدق خود در جوارش با اولیا و برگزیدگان خودش می نشاند و از جام ربوبی برایشان می چشاند و به مقام والای « دنی او ادنی » نایلشان می کند و از لحاظ « بها »  و « نور »  و « بهجت » و « انبساط » به حدی می رسند که نه چشمی آن را دیده است و نه به قلبی از قلبهای بشری خطور کرده است و نه اثری از آن بیان شده است .

بدان که زکان ظهور اثرات اعمال رمضان و عطا شدن پاداش عبادتهای آن ، روز « عید » می باشد . از این رو هرکس که در شب عید مراقبه بیشتر و بهتری به خرج دهد و در برطرف کردن علاج تقصیر خود بکوشد و در شب فطر از آنچه در ماه رمضان قصور داشته در مقام جبران برآمده و خویشتن را برای عبادت و تعبد حاضر کند و وجودش را به جرگه ی بندگان شایسته داخل کند ، امید است خداوند متعال او را پذیرفته و روز عید را از او قبول کند ، چنانکه از بندگان صالح خود قبول کرده و او را از الطاف خاصه ی خود ناامید نکند و پس از اعترافش به تقصیر و طلب رحم او را به جهت تقصیر در عبادتها از عفو کریمانه اش مورد دقت نظر قرار نهدهد و با اهل کرامت خودش – از بندگان مکرم و شهیدان و صدیقان – هم رده اش کند .  

سپس بدان که امر عبادت در این شب بسیار مهم و بزرگ است  ، چنانکه از حضرت امام سجاد علیه السلام روایت شده که نسبت به اولاد خود درباره حق این شب سفارش می کرد و می فرمود : این شب کم از شب قدر نیست و این بیان خود حضرت است .

پس بر عمل کننده لازم است که در این شب کوشش خود را بر آنچه در شب قدر می نمود ، زیاد کند زیرا با شرفی که آن دارد زمان پاداش دادن و پایان کار است و به خدمت بیشتر و محکمتری نیاز مند است .

و از امور مهمتر در این شب ، پس از استهلال و خواندن دعاهای هلال – از صحیفه ی سجادیه – و انجام غسل ، آن که در سلام و تضرع به آستان صاحبان شب ، از امامان معصوم علیهم السلام بسط داده و به درگاهشان توسل کند تا در اصلاح عمل های آن ماه او جدیت کرده باشند و اعمال رمضان و نفس و قلب و روح و سرّ و باطن و ظاهر و کل و جز خود را به آنان تسلیم نموده و به درگاه الهی شفیع شان قرار داده توفیق سال را – تا رمضان بعد – از خداوند متعال بخواهد و همچنین توفیق برای تمام عمر خود بطلبد و خلاصه ک در این توسل در خصوص اصلاح تمام مقاصد خویش – از مفاسد ماه و سال و عمر – اهتمام و تمام نقصهای خود را به کمال رسانده و در نرمش و استرحام و لطیف کرده معانی تضرع تسلیم ، به جدیت خود بیفزاید و به قبول آنها کمال امیدواری را اظهار و از جهت آنها ، شاکر خداوند جل و علا باشد .

سپس این شب را به سبب آنچه در شب قدر گفتیم احیا کند و کلیه ی عملهای قلبی و بدنی را به جز عملهایی که به هر یک از آن شبها اختصاص دارد به جا بیاورد .

و از عملهای مخصوصه ی شب عید فطر غسل است که هنگام غروب باید بکند و بعد از نوافل مغرب دستها را به دعا بلند نموده و بگوید :

     یا ذا المن و الطول یا مسطفی محمد و ناصره صل علی محمد و آل محمد و اغفر لی کل ذنب احصیته و هو عندک فی کتاب مبین .

ای دارنده منت ای برگزیننده محمد و یاورش بر محمد و خاندان او درود بفرست و بر من ببخش هر گناهی را که انجاک داده ام و آن در نزد توست در کتاب مبین .

پس از آن به سجده افتاده و یک بار در سجده بگوید : اتوب الی الله 

 ترجمه ی المراقبات

تالیف : میرزاجواد آقا ملکی تبریزی 

ترجمه کریم فیضی